2 | mkazim
Aprel 21, 2010 9:32 axşam

Ario, deyəsən axı bir balaca anlaşılmazlıq olub. Mən bu səhifədə, sadəcə olaraq, adımın mətləbə dəxli olmadığını yazmışam, ərəb köklü ad və sözlərimizi dildən çıxarmaq kimi fikirlərim, gərək ki, olmayıb.
Bilirsiniz, latın və yunan dilləri Qərb üçün nə olubsa, ərəb dili də müsəlman Şərqi üçün o olub (bəzi istisnalarla, fars dilini də bura əlavə edərdim). Belə şeylərə tarixin güzgüsündən baxmağı bacarmaq lazımdır. İslam dini və mədəniyyətinin bizim xalqın təşəkkülündə yeri danılmazdır. Bunlar bizim kimliyimizin bir parçasıdır. İndi biz ərəb deyilik deyə, bunları kəsib atmaq mənə gülünc gəlir. Elə eləsək, dilimiz özgələşər. Ümumiyyətlə, bu təsir olmasaydı, Qumilyov demişkən, “Azərbaycan türkmənləri” indi başqa bir etnos idi. Eyni sözlər yəqin ki, Azərbaycanın (və daha geniş mənada, regionumuzun) digər xalqlarına da aid oluna bilər.
Müsəlman Şərqindəki ərəb köklü adların hamısı məgər eynidir ki? Hərə öz dilinə uyğunlaşdırıb, samitləri də, saitləri də. Lap elə Fatimə adını götürək. Bizdə Fatma deyirlər, Dağıstanda Patimat deyirlər, halbuki ərəbcədə vurğu ikinci hecaya düşür. Bir çox adlarımızı deyəndə ərəblər heç başa da düşmür, halbuki kökləri ərəbcədən gəlir.
Rusların adlarının böyük bir hissəsi yunan mənşəlidir, ancaq rusların “adlarımızı dəyişək” kimi şüarlar irəli sürdüyünü görən olmayıb. Ümumiyyətlə, Qərbin bütün dillərində bu iki dildən gələn adlar da, sözlər də inanılmaz dərəcədə çoxdur. Hamısı da milliləşib – bir növ “vətəndaşlıq” qazanıblar.
Dil daim inkişafdadır, bu əsrdə danışılan dillə gələn əsrdəki onsuz da eyni olmayacaq. Dövlət, təbii ki, Dil Qurumları təsis etməklə, qanunlar çıxarmaqla bu prosesə müdaxilə edə bilər, hətta etməlidir də. Çünki, keçmişdə yığılmış bilikləri mənimsəyib, onları gələcək nəsillərə ötürmək vacibdir. Bunun üçün də yüz-iki yüz il bundan qabaq yazılanları anlaya bilmək lazımdır. Ancaq bu gərək inqilab səciyyəsi daşımasın, gərək mülayim olsun və ən başlıcası da, gərək xalq tərəfindən qəbul olunsun. Yəni, durub birdən-birə kitaba “oxunaq” demək həvəsinə düşsək, xalq bizi ancaq məzəli lətifələrdə anar. Odur ki, əsrin əvvəlində Türkiyədə osmalıcadan çağdaş türkcəyə inzibati yolla keçidə də məhz belə baxıram – linvistik avantürizm kimi. Bir də ki, dilini saflaşdırmaq istəyən dövlət gərək ədəbiyyata qiymət versin, ədiblərinin nə ilə dolandığını bir düşünsün, uşaq kitablarının nəşrinə qayğı göstərsin. Belə şeylər iqtisadi həvəsləndirmə ilə olur, yoxsa inzibati yolla “bundan sonra belə deməlisiz” əmrilə yox.
Bu mənada əsrin əvvəlində soyadlarımıza rus dilindən köçürülən “-ov”, “-ev” sonluqlarının əlavə olunmasına pis baxıram, çünki süni şəkildə baş verən bir dəyişiklikdir. Məsələn, mən Milli Məclisin 1992-ci ildə bununla bağlı verdiyi qərardan faydalanıb soyadımdan bu sonluğu götürtmüşəm. Ancaq ərəb mənşəli adımı dəyişmək ağlımdan belə keçməyib.